Dünyada ve Türkiye'de 1 Mayıs İşçi Bayramı

1 Mayıs dünyada emekçilerin sorunlarının dile getirildiği, onların varlıklarının farkına varıldığı, iş ve emeğin öneminin bir günlüğüne de olsa ön plana çıktığı bir gün olarak kutlanmaktadır. Peki, 1 Mayıs'ın kökenleri nereye dayanıyor? Gelin inceleyelim.

8 Saatlik İş Günü İsteği ve Dünyada 1 Mayıs'ın Ortaya Çıkış Serüveni

Sanayi inkılabının önemli sonuçlarından biri de, işçi sınıfı denilen yeni bir sınıfın ortaya çıkmasıdır. Bu dönemde ortaya çıkan işçi sınıfı ağır yaşam koşulları, uzun çalışma saatleri, düşük ücretler, kadın ve çocuk emeğinin yoğun bir şekilde kullanılarak istismar edilmesi gibi sorunlarla karşı karşıya kaldı. 

Robert Owen, 1818 tarihli "Britanya'nın İşveren Fabrikatörlerine Mektup" adlı yazısında gözünü para hırsı bürümüş ve insanlık dışı uygulamalarıyla işçileri ezen işverenlerin 4 veya 5 yaşındaki çocukları tekstil fabrikalarında 14, 15 ve hatta 16 saat boyunca çalıştırdıklarını dile getirerek dönemin genel durumunu ortaya koyar. 

Bu kadar uzun ve ağır çalışma koşulları, zaman içinde tepkileri de beraberinde getirdi. 1856 yılında Avustralya'nın Melbourne kentinde taş ve inşaat işçilerinden oluşan bir kitle, günde 8 saatlik iş günü için yürüyüş yaptı. Bu bir ilkti.

Bu yürüyüşte işçiler; 24 saat olan günün 8 saatini çalışmak, 8 saatini uyumak ve kalan 8 saatini de dinlenme ve eğlenmeye ayırmak istediklerini dile getirdiler. 

1886 yılında toplanan I. Enternasyonal'in toplantısında yasal çalışma süresi  8 saat olması kabul edildi. Bu tarihlerde ABD, Fransa, İngiltere ve Rusya gibi ülkelerde işçiler 8 saatlik iş günü için grevler yaptılar. ABD'de 1 Mayıs 1886'da Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu öncülüğünde işçiler günlük 8 saatlik çalışma isteğiyle iş bıraktılar. Bu tarihteki gösterilere sadece Chicago'da 80 bin olmak üzere ülke genelinde yaklaşık 350 bin kişi katıldı ve herhangi bir olay yaşanmadı. 

Ancak 3-4 Mayıs 1886 tarihlerinde McCormick fabrikasında devam eden grevi, işverenlerin grev kırıcılarla aşmaya çalışması sonucu Haymarket meydanında olaylar yaşandı ve tarihe Haymarket Olayı olarak geçen bu olayda 14 kişi ölürken, 50 kişi de yaralandı. Olaylarda polise atılan bomba bahane edilerek kanıt olmamasına rağmen 8 sendikacı tutuklandı ve 6'sı idama mahkum edildi. İdama mahkum edilenlerden biri intihar etti, diğer 4'ü idam edildi. 

1889'da toplanan II. Enternasyonal Kongresi, 8 saatlik işgünü için 1 Mayıs 1890'da uluslararası gösteriler düzenlenmesi kararı aldı. Bu çağrı üzerine, 1 Mayıs 1890 gösterilerine sadece Londra'da yarım milyon insan katılır ve sorun çıkmaz. Bu şekilde devam eden gösteriler, grevler neticesinde 1 Mayıs hem 8 saatlik iş günü hedefine ulaşıldığı hem de uluslararası işçi bayramı olarak kutlanmaya devam etti. 

Türkiye'de 1 Mayıs   

Osmanlı topraklarında 1 Mayıs ilk kez, Üsküp'te kutlandı. Daha sonra işçilerin yoğun olduğu Selanik'te 1911 yılında tütün, liman ve pamuk işçileri gösteri yaparak bu günü kutladılar.  İstanbul'da ise 1912 yılında ilk kez kutlandı. Daha sonra 1. Dünya Savaşı nedeniyle kutlamalara ara verildi. 

1923 İzmir İktisat Kongresi'nde 1 Mayıs günü "İşçi Bayramı" ilan edildi. 1925 yılında Şeyh Sait İsyanı nedeniyle İşçi Bayramı kutlanması yasaklandı. 

1935 yılında 1 Mayıs "Bahar ve Çiçek Bayramı" adıyla ücretsiz tatil günü ilan edildi. Uzun süre gösterişli gösteriler yaşanmadı. 

1976 yılında uzun yıllar sonra ilk kez, Taksim'de geniş katılımla Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu'nun öncülüğünde gerçekleşti. 1977 yılındaki 1 Mayıs gösterileri, Taksim'de 500 bin kişinin katılımıyla yapılırken göstericilerin üzerine ateş açıldı. Ateş açılması ve sonrasında oluşan izdiham nedeniyle 34 kişi hayatını kaybederken, 136 kişi de yaralandı. Bu olay tarihe "Kanlı 1 Mayıs" olarak geçti. 

1979 yılında Sıkıyönetim Komutanlığı İstanbul'da gösteri yapılmasına izin vermeyerek sokağa çıkma yasağı ilan etti. 1980 Askeri Darbesi sonrası, 1981 yılında 1 Mayıs resmi tatil günü olmaktan çıkarıldı. 

1996 yılında Taksim yasaklı olduğu için Kadıköy'de 150 bin kişinin katılımıyla düzenlenen 1 Mayıs gösterilerinde çıkan olaylarda 3 kişi hayatını kaybedince 2005 yılına kadar Kadıköy'de kutlamalar yasaklandı. 

2009 Nisan ayında TBMM'ye verilen önerge ile 27.04.2009 tarih ve 27212 No'lu Resmi Gazete'de yayımlanarak 1 Mayıs tekrar "Emek ve Dayanışma Günü" olarak kabul edildi.  

Gerçek emekçilerin seslerini duyurabildiği, sorunlarına çözümler bulabildiği ve gerçek bayram havasında geçen 1 Mayıs'lar görmek umuduyla...  1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü hepimize kutlu olsun...

(Paylaşabilir, takip edebilir ve yorum yapabilirsiniz.)