Bergama Zeus Sunağı (Zeus Altarı)

Bergama Zeus Sunağı, 12 metre yükseliği ve 35 metre genişliği olan tarihi bir yapıdır. Bugün bu sunak, ana vatanından yüzlerce kilometre uzakta Almanya'daki Berlin Müzesi'nde yer alır. Zeus Sunağı'nın beş basamaktan oluşan temelleri ana vatanı Bergama'da yer alırken podyum, frizler (kabartmalar) ve parlak mermerden yapılma sundurudan oluşan üst yapısı ise Berlin Müzesi'ndedir. Bu yapı içinde bulunan sunak alanına yirmi basamaklı parlak parlak mermer merdivenlerden çıkılarak ulaşılır. 

Bergama Zeus Sunağı'nı çepeçevre saran kabartma kuşağında ise ölümüne bir savaş sahnesi yer almaktadır. Bu kabartmalar 120 metre uzunluğunda, 2 - 3 metre yüksekliğinde ve 118 tanedir. Bu kabartmalardaki savaş sahnesinde bir tarafta okları, yayları, kartal ve aslanlardan oluşan hayvanlarıyla Yunan Tanrıları yer alırken, diğer tarafta yılan bacaklı, sakallı, ellerinde taş ve sopalarla korkunç tasvir edilen vahşi ve saldırgan Gigant'lar (Devler) yer alır. Bu frizlerde (bezemeler, kabartmalar) Zeus'tan Artemis'e, Apollon'dan Athena'ya, Okeanos'tan Orion'a, Moira'lardan Helios'a kadar Yunan Tanrı ve Tanrıçaları bir araya getirilmiş ve bir amaç uğruna birlikte savaşmaktadır. Menekrates, Dioyades, Orestes gibi Bergamalı ve Anadolulu taş ustasının elinden çıkan bu bezemelerde tanrı ve tanrıçalar yumuşak ve ince, gigantlar ise sert ve kaba işlenmiştir. Ayrıca bu görkemli yapının ortasında bulunan kurban taşının duvarlarında ise Bergama'nın kurucusu Telefos'un hayat öyküsünü anlatan kabartmalar bulunur.

Bergama Zeus Sunağı ya da diğer bir adıyla Zeus Altarı, Bergama Kralı'nın M.Ö. 165 - 156 yılları arasında Galatlara (Keltlere) karşı kazandıkları zaferlerini ölümsüzleştirmek amacıyla yaptırdığı bir zafer anıtıdır. Bu anıt, Yunan mitolojisinde baş tanrı olan Zeus ile onun kızı savaş ve akıl tanrıçası Athena'ya adanmıştır. Dolaysıyla sunağın etrafında yer alan frizlerde de savaşı kazanan Tanrılar Bergamalıları, kaybedenler ise düşman Galatları temsil eder.  

Yazının başında Bergama Zeus Sunağı'nın ana vatanından uzakta Almanya Berlin Müzesi'nde sergilendiğini söylemiştik. Biraz da bunun nasıl olduğuna değinelim. 

Carl Humann

Carl Human adındaki Prusyalı - ki o zaman henüz Almanya kurulmamıştır - bir yol mühendisi Bergama - Dikili arasındaki yol yapımı için görevlendirilir. Bu yol çalışmaları sırasında taşa ihtiyaç olunca onu Bergama'ya yönlendirirler. Human, buradaki geçmiş uygarlıklar hakkında bilgi sahibidir ve o devirler Anadolu'da tarihi eser yağmacılığının yapıldığı dönemlerdir.  Bergama'da büyük bir tapınak olduğunu biliyordur. Akropol alanında kazılar yapan Human burada ne bulduysa gizli bir şekilde 1865 -1871 yılları arasında Berlin'e gönderir. Dönemin Prusya Müzeler Müdürü olan Aleksander Conze ile de iletişim halindedir. Conze'nin önerisiyle Human, hiçbir resmi kurumdan izin almadan ve kimseye de bilgi vermeden Zeus Sunağı'nın olduğu yerde kazılara başlar. Burada ortaya çıkarılan Zeus Sunağı (Zeus Altar) kağnılarla deniz kıyısı olan Dikili'ye taşınır. Tabii bu taşıma kolay olmaz. Kağnıların oluşturduğu kervanın uzunluğu bölge halkını ayağa kaldırır ve İstanbul'a haber gönderilir. İstanbul'dan olayın incelenmesi için bir paşa yönetiminde bir heyet gelir. Yapılan inceleme sonucunda Paşa, bunların sanıldığı gibi hazine değil, taş olduğu söyler ve halkı yatıştırır. Dikili'den  gemilere yüklenen sunak Almanya'ya götürülür. 

Zeus Sunağı'nı ana vatanından kaçıran Carl Human, yasadışı yaptığı bu işin ortaya çıkmasından korktuğu için 1878'de Osmanlı yetkililerine kazı izni için başvuruda bulunur. Osmanlı Devleti ile içeriği bilinmeyen bir antlaşma yapılır. Bugün Almanlar, bu antlaşmaya dayanarak Zeus Sunağı'nı geri vermeye yanaşmamaktadırlar. Ancak yapılan anlaşmayı da göstermemektedirler. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bu anlaşma yapılmadan önce Zeus Sunağı, Almanya'ya götürülmüştür. İlginç bir not ise Zeus Sunağı'nı ana vatanından koparan Carl Human'ın mezarı Bergama'da Zeus Sunağı'nın gerçek yerinin eteklerindedir... 

(Paylaşarak daha fazla kişinin okumasına katkı sağlayabilirsiniz.)

Kaynaklar: 

Ergil, T. (1994). Eski eser kaçakcılığı ve basındaki yeri. Marmara İletişim Dergisi, 5, 169-191.

Korkmaz, N. (2009). Pergamon Altar (Bergama Zeus Sunağı). TMH. 458. 58-60
Şahan, M. M. (2009). Batı Anadolu'da podyum mimarisinin oluşumu (Doctoral dissertation, DEÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü).
Taşkın, S. (2018). Zeus Sunağı. DTCF Dergisi. 36(1-2). 379 -387