Bilinçli olarak hakkı yenildiğinde “Bırakın, doğruları gelecek söylesin ve herkesi eserlerine ve başarılarına göre değerlendirsin. Bu gün onların olsun, ama uğruna çok uğraştığım gelecek, benimdir” diyerek aslında yıllar sonra hakkının teslim edileceğinin farkındaydı. Gerçekten de dediği gibi oldu. O gün onlarındı; şimdi ise Tesla’nın.
Peki, bu sıra dışı bilim insanı aslında kimdi? Neler yapmayı amaçladı? Neler icat etti? Fanatiklerinin dile getirdiği gibi her icadın altında o mu var? Edison’la aralarında ne yaşandı? Hadi, Tesla’yı daha yakından tanıyalım.
Tesla’nın icatlarına ve yarım kalan çalışmalarına geçmeden önce, onun çocukluğuna ve yaşamına bakalım. Tesla, karakterini ve çalışma disiplinini çocukluğunda yaşadığı olaylardan alıyordu. Bu nedenle onun yaşamını bilmek, icatlarını ve başarmaya çalıştıklarını daha iyi anlamamıza yardım edecektir.
Nikola Tesla, 10 temmuz 1856’da bugün Hırvatistan sınırları içinde kalan Lika ilçesinin bir köyünde doğdu. Babası Sırp kökenli Milutin Tesla, bir Ortodoks rahipti. Annesi Duka ise hiçbir resmi eğitimi olmamasına rağmen okumayı çok seven ve okuduklarını hafızasına adeta kaydeden bir kadındı. Tesla, mucit dehasını annesinden aldığını düşünüyordu. Çünkü annesi, ev işlerini kolaylaştırmak için küçük icatlar da yapıyordu. Tesla dışında ailenin 4 çocuğu daha vardı.
Tesla oldukça zor bir çocukluk geçirdi. Ailesi, onu sürekli abisi ile kıyaslıyordu. Abisi, 12 yaşındayken attan düşerek hayatını kaybetti. Atı korkuttuğu gerekçesiyle, bu durumdan küçük Tesla sorumlu tutuldu. Ailesinin tutumundan dolayı Tesla, içine kapanık bir çocuk olarak büyüdü.
Küçük Nikola, sırasıyla ilkokul ve ortaokulu başarıyla bitirdi. Lise’de fizik profesörü sayesinde, elektrik gösterilerine ilgi duymaya başladı. Gizemli olarak nitelendirdiği elektrik hakkında, daha çok şey bilmek istiyordu. Kafasından integral hesapları yapıyordu, ancak öğretmenleri onun hile yaptığını düşünüyorlardı. Tesla, dört yıllık lise eğitimini üç yılda tamamladı.
Babası onun da kendisi gibi rahip olmasını istiyordu. 1873’te Tesla, lise eğitiminden sonra Smiljan’a döndüğünde, kolera’ya yakalandı ve dokuz ay yatakta kaldı. Defalarca ölümden döndü ve baba Tesla, eğer oğlu iyileşirse, onu en iyi mühendislik okuluna göndereceğine söz verdi.
İyileştikten sonra, 1874’te Avusturya ordusuna zorunlu askere gitmesi gerekirken kaçtı ve bir süre doğayla baş başa kaldı. Doğada yaşadığı bu süre, onu hem fiziksel hem de zihinsel olarak daha güçlü hale getirdi. Bu sürede çok sayıda kitap okuma fırsatı buldu ve özellikle Mark Twain’ın eserlerinin, önceki hastalıklarını mucizevi bir şekilde iyileştirdiğini düşünüyordu.
Tesla, 1875’te Graz’daki Politeknik Enstitüsü’ne girdi. Bu okulda Pazar günleri ve tatiller hariç, gece saat 03.00’ten 23.00’e kadar çalışıyordu. Profesörleri bu durumu babasına bildirerek, Tesla’nın çok çalışarak hayatını kaybedebileceğini bildirdiler. Tesla, ikinci yıl derslerinden uzaklaştı ve okulu bitiremeden 1878’de Graz’dan ayrıldı.
1880’de amcalarının desteği ile Prag Charles – Ferdinand Üniversitesi’ne başladı ancak buradaki eğitimini de tamamlayamadı.
Tesla, yarım kalan üniversite eğitimi sonrasında, 1881’de Budapeşte Telefon Borsası adında, bir telgraf şirketinde elektrik mühendisi olarak işe başladı.
Buradaki başarıları sonrasında, 1882’de Paris’teki Continental Edison Company’de işe girdi. Paris’in bir banliyösündeki, aydınlatma sisteminin kurulması sorumluluğunu aldı. Burada, elektrik mühendisliği alanında deneyim kazandı ve yönetim, mühendislik ve fizik alanındaki ileri düzey bilgisinin farkına vardı. Kısa sürede dinamo motorları ve bunların gelişmiş versiyonlarını tasarlayıp yaptı.
1884’te Edison Company’nin Paris kurulumunu denetleyen Charles Batchelor, New York’ta bir üretim bölümü olan Edison Machine Works’un başına geçince, Tesla’nın ABD’ye getirilmesini istedi ve Tesla, 1884 Haziranında ABD’ye göç etti. Burada Edison’un şirketi için çalışmaya başladı ve kısa sürede çalışkanlığı ve ustalığı ile Edison’u etkiledi. Edison, Tesla’ya DC dinamolarının geliştirilmesi görevini verdi ve bunun için 50 bin dolar vereceğini söyledi. Tesla birkaç ay içinde dinamolardaki sorunu çözerek Edison’a gitmesine rağmen Edison “şaka yaptığını ” söyleyerek söz verdiği 50 bin doları vermedi. Bunun üzerine Tesla, Edison’un şirketinden ayrıldı.
Edison’un firmasından ayrılan Tesla, kendi şirketini kurma işine girişti. Bunun için aradığı desteği iki iş adamı Robert Lane ve Benjamin Vail’de buldu. 1885 Martında, Tesla Electric Light and Manufacturing şirketini Rahway, New Jersey’de kurdu.
Alternatif akım ve elektrikli transmisyon ekipmanları üzerine, çalışmalara başladı ancak sponsorları destek vermedi ve Tesla, tek başına ortada kaldı. Ayrıca burada ürettiği patentlerin kontrolünü de kaybetti, çünkü onların geliri de şirkete bağlanmıştı. Yani, Tesla beş parasız bir halde, hayal kırıklığı yaşadı ve bir süre, basit elektrik işleri yaparak geçimini sağladı. Daha sonra bu dönemden “korkunç baş ağrıları ve acı dolu göz yaşları” olarak bahsedecekti.
Tesla, 1886’nın sonlarında, müfettiş Alfred Brown ve New York avukatı Charles Peck ile tanıştı. Onların desteğiyle ve ortaklığıyla Nisan 1887’de, Tesla Electric Company’i kurdular. Patentlerden alınan karları, aralarında paylaşacaklardı. Manhattan’da bir laboratuvar kurdular. Tesla, burada yeni tip elektrik motorları, jenaratörler ve diğer cihazlar yapmak ve geliştirmek için çabaladı. Yoğun çalışmaları meyvesini verdi. 1887’de uzun mesafeli yüksek voltajlı iletimdeki avantajları nedeniyle, Avrupa’da ve Amerika’da hızla genişleyen bir güç sistemi formatı olan Alternatif akım kullanan, bir indüksiyon motoru geliştirdi. Ortaklarının de girişimleriyle, Temmuz 1888’de, Tesla’nın çok fazlı indüksiyon motoru ve transformatör tasarımları için, George Westinghouse ile anlaşma sağlandı. Westinghouse, Tesla’nın kendi şirketine danışman olmasını da istedi. Tesla, bu teklifi kabul ederek, maddi olarak da önemli kazanım elde etti.
Tesla’nın kendi indüksiyon motorunu geliştirmesi ve Westinghouse’un 1888’de patentini ruhsatlandırmasıyla, elektrik şirketleri arasındaki aşırı rekabet başladı. Edison Electric’in doğru akım sitemleri ile Westinghouse’un alternatif akım sistemleri arasındaki akım savaşları, bir propagandaya dönüştü. Edison ve Thomson – Houston ortaklığı, Tesla’nın çalışmalarına taş koymaya başladılar. Tesla, alternatif akım patentlerini lisanslamasından elde ettiği parayla zenginleşti ve Manhattan’daki atölyesine geri dönerek 12 yıl boyunca burada çalıştı.
Tesla’nın 26 ülkede kayıtlı yaklaşık 300 civarı patenti bulunuyor. Şimdi Tesla’nın bazı önemli icatlarına bakalım.
Tesla Bobini
Tesla’nın en önemli buluşlarından biridir. 1891’de tasarladığı bu bobinin patentini aynı yıl aldı. Tesla bobini, yüksek voltaj, düşük akım ve yüksek frekansta alternatif akım üretmek amacıyla kullanılan deşarj bobinidir. Bu bobin; aydınlanma, röntgen ışınları üretimi, yüksek frekanslı alternatif akım, elektroterapi ve kablosuz elektrik üretimi gibi alanlarda kullanıldı. Tesla bobini ile Tesla, şimşek çaktırılabilir, vücuttan elektrik akımı geçirilebilir ve elektron rüzgarları yapabilirdi. Günümüzde ise bu icat, eğlence ve eğitim amaçlı gösteriler için kullanılıyor.
Elektrik Gücü
Tesla’nın elektrik alanında yaptığı çalışmalar, günümüzdeki modern alternatif elektrik akımı kullanımına önemli katkılar sağladı. Yaptığı çalışmalarla, alternatif akımın yaygın kullanılmasına öncülük etti. Dolaysıyla alternatif akımın önemli bir bölümünü, Tesla’ya borçluyuz.
Radyo
Radyo’nun mucidi olarak Marconi bilinse de, radyonun icadında kullanılan birçok şey Tesla tarafından geliştirildi. Yüksek freknslı jeneratörler, eşlenmiş devreler, döner seri kıvılcım boşlukları burada kullanıldı. Tesla'nın ölümünden 5 ay sonra Amerikan Yüksek Mahkemesi, daha önce Amerikan Patent Ofisi tarafından Marconi adına onaylanan kablosuz iletişim tekniğinin geçersiz olduğuna ve patent hakkının Nikola Tesla'ya ait olduğuna karar verdi.
İndüksiyon Motoru
Tesla, alternatif akımın önemli uygulamalarından biri olan indüksiyon motorunu icat etti. Aslında Galileo Ferrari de Tesla’dan bağımsız olarak bunu icat etti. Ama Tesla, Westinghouse aracılığıyla elini hızlı tutarak patenti Ferrari’den önce aldı. O zamanlar için indüksiyon motorları çok önemliydi. Günümüzde ise elektrikli süpürgeler, saç kurutucular ve motorlu aygıtlarda bu motorlar kullanılmaya devam ediyor.
Neon ve Flüoresan Lambalar
Neon ve Flüoresan lambalar, Tesla tarafından keşfedilmemiş olsa da, Tesla, ikisinin de gelişimine önemli katkılar sağladı. Akkor lamba ampulü olarak bilinen Tesla’nın tasarladığı üçüncü tip lamba, yüksek verimlilikte ışık üretme yeteneğine sahipti. Zamanla bu lambaların tasarımında değişiklikler yapılarak üretilmeye başlandı. Tesla, akkor lambanın patentini 1891’de aldı.
Adams Enerji Santrali Trafo Evi
Niagara Şelalesi’nin akış gücünden yararlanılarak hidroelektrik santrali kurma arayışları vardı. Başlangıçta Edison’un doğru akım tesisi düşünülüyordu ancak Tesla’nın alternatif akım teklifi kabul edildi. Yapılan çalışmalar sonucunda şalter 16 Kasım 1896’da kaldırıldı ve Santral’den New York’un Buffalo kentine güç vermeye başladı. Bu santrale yeni eklenen santrallerle birlikte New York’un tamamına elektrik verilmeye başlandı ve bu modern hidroelektrik santralleri için bir standart haline geldi.
Uzaktan Bilgi Aktarımı
Verinin uzaktan iletimi sonucu, bir bilginin kopyalanabileceğini ilk gösteren Tesla oldu. Yani günümüzdeki yazıcılara benzer bir sistemi ilk üreten Tesla oldu.
Dünyanın En Güçlü Vericisi
Yüksek gerilim ve yüksek frekanslı elektrik iletimi konusundaki araştırmalar, Nikola Tesla'yı, Colorado Springs yakınlarındaki bir dağın üzerine Dünya'nın en güçlü radyo vericisini kurup çalıştırmaya yöneltti. 60 metrelik direğin etrafında, 22,5 metre çapında, hava çekirdekli transformatörü yaptı. İç kısımdaki sekonder 100 sarımlı ve 3 metre çapındaydı. Üreticisi, istasyondan birkaç mil uzaklıkta bulunan enerjiyi kullanırken, Nikola Tesla ilk insan yapımı şimşeği oluşturdu. Bir direğin tepesindeki 1 metre çaplı bakır küreden, 30 metre uzunluğunda, kulakları sağır eden şimşekler çaktı. 40 km uzaklıktaki kasabalarda bile bu gök gürültüsünün işitildiği kaydedilmiştir. 100 milyon Volt değerinde gerilim kullanılıyordu. İlk denemesinde, vericideki güç jeneratörünü yaktı. Fakat tamir ederek 26 mil uzağa, gücü telsiz ile iletebilinceye dek deneylerine devam etti.
Wardenclyffe Kulesi
Long Island'ın tepelik bölümünde, Wardenclyffe yakınında yavaş yavaş yükselen garip yapı bütün seyredenlerin ilgisini çekiyordu. Tek parça olması dışında, büyük bir mantara benzeyen yapı, yerdeki kısmı geniş ve 62 metre yukarısındaki tepe noktasına doğru daralan, kafes şeklinde bir iskelete sahipti. Tepede 30 metre çapında bir yarım küreyle örtülüydü. İskelet, bronzdan kalın civata ve bakır lambalarla birbirine bağlanmış, sağlam ağaç kolonlarından yapılmıştı. Yarım küre şeklindeki tepe, üstten yüzeysel olarak bakır bir elekle kaplıydı. Tüm yapıda demir metali yoktu.
Tesla inşa ettiği Wardenclyffe Kulesi ile yüksek miktardaki elektriği, inanılmaz uzak mesafelere iletebileceğini düşünüyordu. Ancak bu konuda başarılı olamadı ve bir süre sonra finansal destekçileri de projeden çekildi ve 1915’te proje sona erdi.
Uzaktan Kumanda
1898 yılında ilk defa uzaktan kumanda ile yönetim sistemini bir araca uyguladı. Mayıs, 1898'de Madison Square Garden'da dünyaya bu buluşunu tanıttı. Bahsi geçen araç su üstünde hareket eden ve uzaktan kumanda ile yönetilebilen bir bottu. Projelerinin tanıtımında afili yöntemler uygulayan Nikola Tesla'yı izleyen herkes, Nikola Tesla'nın bunu beyin gücüyle yaptığına inandı. Daha sonra Nikola Tesla uzaktan kumandayla bunu başardığını açıkladı.
Elektro – Terapatik Ekipmanlar
Yüksek voltajlı ve yüksek frekanslı akımları üreten bir makine icat eden Tesla, çok yüksek voltajın insan vücudundan güvenle geçebileceğini ispatlamıştır. Bugün bu çalışması, fizyoterapi çalışmalarında kullanılmaktadır.
Tesla’nın bunlar dışında da birçok icadı bulunuyor. Tüm bunların yanında Tesla, aslında yalnız biriydi. Hiç evlenmedi. Bekar ve aseksüel olmasının bilimsel yeteneklerine yardımcı olduğunu düşünüyordu.
Yıllar geçtikçe daha az haber alınmaya başlandı. Bazen gazeteci ve biyografi yazarları onu arayıp röportaj yapmak istiyorlardı. Gittikçe garipleşti, gerçeklerden uzaklaştı, aldatıcı hayalciliğe yöneldi. Not alma alışkanlığı edinmemişti. Her zaman tüm araştırma ve deneylerine ait tüm bilgiyi aklında tutabildiğini iddia ve ispat etti.
Tesla, 150 yıl yaşamaya kararlı olduğunu ve 100 yaşının üstüne eriştiği zaman, araştırma ve deneyleri sırasında topladığı bütün bilgiyi etraflıca anlatarak, anılarını yazacağını söyledi. Sıradışı bir karaktere sahip olan Tesla, para yönetiminde hiçbir zaman başarılı olamadı. Hayatının son yıllarını borçlarından kaçmak için sürekli otel değiştirerek geçirdi. 7 Ocak 1943 tarihinde 86 yaşındayken New York Oteli'nin bir odasında kalp yetmezliği sebebiyle hayata veda etti. Tesla'nın bütün dokümanlarına ABD hükümeti tarafından el konuldu.
(Yan taraftaki linkten youtube kanalıma abone olarak destek verirseniz sevinirim.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder