Biyolojik Çeşitlilikten Fikirsel Zenginliğe Kenar Etkisi

Yaşam koşulları farklı olan komüniteler (yaşam alanları) arasındaki geçiş noktalarına biyolojide ekoton yani kenar etkisi denir. Bu canlılık için oldukça önemli bir kavramdır. Ekoton veya kenar etkisine sahip olan alan, her iki komütinenin kendine has özelliklerini kısmen barındırdığı için tür çeşitliliği bakımından oldukça zengindir.(Konuyu video olarak izlemek isterseniz.)

Örnek vermek gerekirse ormanlık bir bölgenin çayırlık bir alanla, bir akarsuyun denizle veya bir iklimin başka bir iklimle birleştiği yerlerde kenar etkisi görünür ve bu sınırlar hem verim hem de canlı çeşitliliği açsısından her iki alandan da kat ve kat zengin durumdadır. Bu kenarlar geçiş noktaları olduğu için üretkenlikleri oldukça fazladır. Yukarıda verdiğimiz örnekte çayırlık alandan ormanlık alana geçiş noktası olan sınırda hem çalılar hem de kısa boylu ağaç türleri bulunabilir. Benzer şekilde deniz ile akarsuyun kenarında da hem tatlı suda hem de tuzlu suda yaşayabilen canlıları görmek mümkündür. 

Peki, kenar etkisinin insanlara nasıl bir katkısı olabilir? 

Biz insanlar doğadaki düzenden ve diğer canlıların yaşamından çok şey öğrenebiliriz. Bunun için yapmamız gereken tek şey doğayı gözlemlemek ve doğadaki olaylardan çıkarımlar yaparak hayatımıza uygulamak. 

Doğada gördüğümüz kenar etkisine benzer etkiyi farklı düşünce, geçmiş ve inançlara sahip insanların bir araya gelmesinde de görebiliriz. Bu insanlar etkili bir iletişim kurabilirlerse yani farklılıkları bir tehdit değil de bir fırsat olarak görebilirlerse birbirlerine çok şey katabilirler. Farklı düşünce ve deneyimlere sahip insanların bir araya gelmesi zengin bir fikirsel ortam oluşturur. Çünkü tek başına bir insanın üretebileceği fikirlerin zenginliği ve çeşitliliği oldukça sınırlıdır. Bunu atalarımız "Bin bilsen de bir bilene danış." şeklinde dile getirmişler. 

Günümüzde bilimsel anlamda kenar etkisinin önemi anlaşıldığından olsa gerek bilimler arasında işbirliğine gidilmekte ve bilimlerdeki kenar etkisinden yararlanılmaya çalışılıyor. Disiplinler arası yaklaşımla bilim insanları aynı araştırmalarda birlikte çalışarak daha etkili sonuçlara ulaşmak için işbirliği yapıyorlar. Bilim tarihi kitapları karıştırıldığında göze çarpan en önemli nokta, belki de bilimde iz bırakmış insanların bir alana saplanıp kalmamalarının görülmesidir. Bilimsel anlamda kenar etkisini fark ederek ya da fark etmeyerek hayatlarına uygulayan insanların hem bilim tarihine hem de toplumların hayatına etkileri oldukça güçlü olmuştur. 

Bu etkiyi görebileceğimiz en tanınmış kişilerden ve Rönesans'ında öncülerinden olan Leonar da Vinci'dir. Önceleri bir ressam olarak ün yapmıştır. Ancak resimlerinde mükemmelliğe ulaşabilmek için kendi alanı dışına çıkarak anatomi ve perspektif alanlarında çalışmaya başlamıştır. Bununla da yetinmeyerek dönemin önde gelen matematikçilerinden olan Alberti ve Francesco ile birlikte çalışmış. Kısacası kendini sadece ressamlıkla sınırlandırıp kafasını kuma sokmamış, diğer alanlarda da araştırmalar yaparak kenar etkisinden yararlanıp yaratıcılık denildiğinde insanların aklına ilk gelen isimlerden biri olmuştur. 

Benzer şekilde İbni Sina da tek bir alanla uğraşarak başını kuma gömmeyen ve farklı alanlardaki bilgi birikiminden yararlanan önemli bilim adamlarından biridir. Bugün sorulduğunda hekimliğiyle tanınmasına karşın İbni Sina, başta felsefe olmak üzere matematik, astronomi, fizik, kimya ve müzik olmak üzere çok farklı alanlarda çalışmalarını yürüterek devrinin seçkin kişilerinden biri olarak günümüze kadar gelebilmiştir. 

Kenar etkisini günlük hayatımızda nasıl uygulayabiliriz? 

Öncelikle aklımızda bulunması gereken şey, aynı alanda çalışan, aynı düşünce yapısına sahip olan, aynı fikirleri savunan ve aynı zevkleri paylaşan insanların bulunduğu ortamlardan fikirsel zenginlik ve çeşitlilik çıkmayacağını bilmemiz gerekiyor. Böyle ortamlarda kendimizi geliştirme olanağına da sahip olamayız. Bizim yapmamız gereken farklı alanlarda çalışan, farklı düşüncelere sahip, kendini geliştirmiş insanlarla arkadaşlık kurmanın bize kazandıracaklarının farkında olmaktır. Hayatımızı gereksiz insanlarla doldurmaktansa nitelikli insanlardan oluşan az kişilik ama etkili ve bizi geliştirecek ve bize farklı bakış açıları sağlayacak çevreler edinmek önceliğimiz olmalıdır. 

Farklı düşüncelerden korkmuyorsak ve tek tip düşünen insanlardan oluşan bir çevreden uzaklaşmak istiyorsak kenar etkisinin önemini fark edip bir an önce hayatımızda uygulamaya koymamız gerekir. Günümüzde kenar etkisinin önemi daha da belirgin bir şekilde ortadadır. Sadece bilinçli bir şekilde çevremizi seçerken gereken özeni gösterelim yeter. Tabii, günümüz şartlarında nitelikli ve bizi bir adım daha ileri taşıyacak ve fikirsel dünyamızı zenginleştirecek insanları bulmak çok kolay değil... 

Doğu ile Batı Medeniyetleri ve İslam, Musevilik ve Hristiyanlık arasında tam bir sınır-geçiş noktasında olan ülkemizin farklı düşünce ve inançların bir arada görülmesinden kaynaklanan durumundan olabildiğince yararlanmak hem bireysel hem de toplumsal anlamda bize çok şey kazandıracaktır. Yeter ki bazı şeylerin farkında olalım... 

(Beğendiyseniz takip edebilir, yorum yapabilirsiniz. Bilinçli bir toplum için paylaşabilirsiniz.) 

Kaynak: 

Canan, S. (2016). Kimsenin Bilemeyeceği Şeyler. 4.Baskı. Tutikitap. İstanbul.

Tekeli, S., Kahya, E., Dosay, M., Demir, R., Topdemir, H., Unat, Y., Aydın, A. (2012). Bilim tarihine giriş. 8.Basım. Nobel. Ankara.